Mok, behandeling

Mok behandelen is niet altijd eenvoudig. Standaard zal de dierenarts proberen uit te zoeken welke ziektekiem of -kiemen verantwoordelijk zijn voor de huidontsteking. Met een huidschraapsel bijvoorbeeld kan worden vastgesteld of er al dan niet mijten in het spel zijn. Een swab kan op kweek worden gezet om de betrokken bacteriën te identificeren. Haren kunnen opgestuurd worden naar een labo voor een schimmelkweek. Soms wordt ook een biopt genomen. Een klein stukje huid wordt dan onder lokale verdoving verwijderd, en in het labo microscopisch onderzocht. Met dat hele arsenaal aan middelen kan precies worden vastgesteld welke ziektekiemen verantwoordelijk zijn voor de mok. Eén keer dat vaststaat kan er ook zeer gericht behandeld worden.

Alleen, dat alles klinkt mooi, maar in de praktijk willen de resultaten wel eens tegenvallen. Mijten zijn nog redelijk op te sporen, maar swabs of biopten raken gemakkelijk gecontamineerd met allerhande organismen die sowieso op de huid leven, zonder daarom werkelijk een rol te spelen in de ontsteking. Wat kan er dan wel worden gedaan? Het alternatief is om metéén breed te behandelen, en zoveel mogelijk potentiële oorzaken aan te pakken. Het gaat dan vooral om mijten, bacteriën en schimmels.

Hoe werkt dat in de praktijk? Stel, je paard heeft mok, wat doe je dan?

Begin met het paard op stal te houden. Dat is een simpele ingreep die maar al te gemakkelijk vergeten wordt, maar een groot effect heeft. In een droge, goed geventileerde en propere stal krijgt de huid de kans om zich te herstellen. Verweking, zonnebrand, insectenbeten en veel mechanische incidenten worden op een eenvoudige manier uitgeschakeld.

Een paard met mok hoort in een droge en nette stal te staan. Omdat veel ziektekiemen besmettelijk zijn is het van belang de stalomgeving zo proper mogelijk te houden.

Was vervolgens het getroffen onderbeen met een ontsmettend middel. Welk middel? Bij voorkeur een middel op basis van chloorhexidine, zoals Hibiscrub. Er zijn wel meer geschikte desinfecterende middelen, zoals Isobetadine (polyvidonjodium), zuurstofwater (waterstofperoxide) en Dettol (chloorxylenol), maar onderzoek heeft aangetoond dat chloorhexidine het meest effect heeft. Heeft je paard veel behang, dan is het verstandig om de sokken te scheren. Probeer zoveel mogelijk de korsten los te weken en te verwijderen. Laat na de wasbeurt het onderbeen spontaan opdrogen, of gebruik eventueel een haardroger.

Ontsmettingsmiddelen zijn actief tegen bacteriën, maar hebben weinig impact tegen schimmels, en al zeker niet tegen mijten. Daarom is er nog een tweede wasbeurt nodig, deze keer met kalkzwavel.

Met wát? Kalkzwavel is een middel met een lange geschiedenis. Het wordt gebruikt sinds 1840, maar is ondertussen enigszins in de vergeethoek geraakt. Toch heeft kalkzwavel grote voordelen. Het is beperkt actief tegen bacteriën, maar het stopt schimmels, en doodt mijten, luizen en andere huidparasieten. Daarnaast werkt kalkzwavel keratolytisch (wat betekent dat oppervlakkige huidschilfers worden losgemaakt) en jeukwerend.

Jammer genoeg zijn er ook nadelen. Kalkzwavel stinkt. Het maakt geelbruine plekken in contact met de huid of kledingstukken. Het kan irritatie van de ogen veroorzaken, en het is giftig bij oraal gebruik. Als je met kalkzwavel aan de slag gaat, gebruik dan je gezond verstand, en draag handschoenen en een veiligheidsbril.

Kalkzwavel wordt aangeboden als een poeder, of als een geconcentreerde vloeistof. Zowel het poeder als de vloeistof worden opgelost in water, doorgaans in een verhouding van 2 tot 5%. Voor veterinair gebruik is kalkzwavel in Europa op de markt onder de merknaam Lime Plus Dip. Het is moeilijk te vinden in België en Nederland, maar er zijn een paar Duitse websites die Lime Plus Dip op voorraad hebben. Gelukkig kun je kalkzwavel ook op een andere manier in handen krijgen. Kalkzwavel wordt namelijk net zo goed in de biologische fruit- en groententeelt gebruikt. Om schimmels en mijten te bestrijden, onder andere bij rozen, tomaten, aardbeien, peren en appels. Het krijgt dan wel de naam spuitzwavel, omdat het binnen die context vooral via een drukspuit wordt ingezet. Spuitzwavel van diverse merken is in de meeste tuincentra vlot te verkrijgen.

Terug naar de behandeling van mok. Na een eerste wasbeurt met Hibiscrub, volgt dus een tweede wasbeurt met kalkzwavel. Ook nu weer het been spontaan laten opdrogen, of een haardroger inzetten. Probeer te vermijden dat het paard aan het behandelde been likt of bijt. Herhaal daarna de hele procedure (twee wasbeurten, Hibiscrub én kalkzwavel) om de vijf à zes dagen. Blijf dat doen tot de mok wegtrekt, en uiteindelijk geheel verdwijnt.

Wat als je weinig vertrouwen hebt in kalkzwavel, en het liever niet wil gebruiken? Dan zul je voor de tweede wasbeurt een ander schimmelwerend middel moeten inzetten. Imaverol (enilconazole) bijvoorbeeld, of Mycophyt (natamycine). Probleem: geen van beiden heeft ook maar enig effect tegen mijten. Met andere woorden, je moet er ook nog een mijtdodend middel tegen aan gooien. Dan kun je denken aan producten als Sebacil (Foxim), Byemite (foxim), Neocidol (diazinon) of Frontline (fipronil). Ook dat zijn middelen die met de nodige voorzichtigheid moeten worden gebruikt. Sinds kort wordt ook Cydectin gebruikt tegen mijten. Cydectin is vloeibare moxidectine (0.5%, Zoetis). In een blind, placebo gecontroleerd onderzoek vernietigde Cydectin alle mijten op de behandelde paarden na twee wasbeurten met één week tussentijd (link).

Nagenoeg alle ziektekiemen betrokken bij mok zijn besmettelijk. Ook schimmels en mijten. Mijten brengen hun hele leven door op dezelfde gastheer. Ze springen of kruipen niet actief van de ene gastheer naar de andere, maar worden passief overgedragen wanneer dieren in nauw lichamelijk contact met elkaar komen. Daarnaast kunnen mijten passief worden overgedragen via stro, dekens, zadeltuig of gereedschap. Wil je mok radicaal aanpakken, dan zul je de hele stalomgeving moeten saneren. Dat wil zeggen, regelmatig uitmesten tot op de grond, schrobben, stomen of een hogedrukreiniger inzetten, en het stalmateriaal (borstels, halsters, enz.) zo goed mogelijk ontsmetten. Het is een hoop werk, maar de enige manier om mok succesvol te behandelen.

Einschuss kan ontstaan als een directe complicatie van mok. Mok is vervelend, en dikwijls verschrikkelijk vervelend, maar bij Einschuss bestaat er een veel groter risico op blijvende schade.

Zoals eerder gezegd is mok een dermatitis, een ontsteking van de huid. Als de ziektekiemen die bij mok betrokken zijn ook de lymfebanen bereiken, raken die op hun beurt ontstoken. We spreken dan over lymfangitis, een ontsteking van het lymfestelsel. Omdat de lymfebanen niet goed meer functioneren stapelt zich onder de huid vocht op. Dat zorgt voor een acute en pijnlijke zwelling van het been. Eerst lokaal, maar al snel over het hele been. Het paard heeft koorts, en het getroffen been kan opzwellen tot enorme proporties. Lymfebanen zijn kwetsbaar. Blijven ze lange tijd ontstoken, dan is de kans groot dat er blijvende schade ontstaat. Het lymfevocht wordt dan minder efficiënt afgevoerd, met als gevolg dat het been permanent min of meer gezwollen blijft.

Bij Einschuss besmetten ziektekiemen de lymfebanen. Dat leidt tot een explosieve zwelling, eerst lokaal (hier rond de kogel), maar daarna over het hele been. Einschuss moet snel aangepakt worden omdat het risico op blijvende schade zeer reëel is.

Einschuss moet snel en agressief worden behandeld. Het is verstandig om metéén een dierenarts in te schakelen. Die zal ontstekingsremmers en (intraveneuze) antibiotica voorschrijven. Antibiotica zullen echter alleen effect hebben als de ziektekiemen werkelijk bacteriën zijn, en ook nog eens gevoelig voor de gebruikte antibiotica.